pwcollections

Poppenhuis prentbriefkaarten

Karin Wester

Poppenhuizen verzamelen kan op verschillende manieren. Er kan gekozen worden voor een bepaalde periode, een bepaald land van herkomst of zelfs voor een bepaalde fabrikant. Men kan er ook voor kiezen om uit elke periode een voorbeeld te verzamelen om zo een overzicht samen te stellen. En dan zijn er ook nog verschillende randgebieden. Een van mijn deelverzamelingen bestaat uit enkele mappen met allerlei poppenhuisprentbriefkaarten. Het overgrote deel bestaat uit ansichtkaarten met foto's van poppenhuizen in museumcollecties. Daarnaast heb ik bijvoorbeeld felicitatiekaarten met als illustratie een foto of een tekening van een poppenhuis of poppenhuisminiaturen. Tot mijn meest bijzondere kaarten behoort een pop- up kaart van een huis, waarvan door ramen en deuren naar binnen gekeken kan worden.

WhatsApp per briefkaart

De geschiedenis van de ansichtkaart of prentbriefkaart is nog niet zo oud, in Nederland ruim 100 jaar, sinds 1892. Vooral in de eerste decennia van de twintigste eeuw zijn veel prentbriefkaarten verstuurd. Op deze manier hield men contact met elkaar toen nog bijna niemand telefoon had. Een berichtje op een kaart was gauw verstuurd en bovendien bezorgde de post toen niet eenmaal, maar zeker tweemaal per dag. Op de oudste prentbriefkaarten zie je dat de boodschap over de afbeelding heen geschreven is, omdat het niet toegestaan was deze aan de adreszijde te vermelden. Sinds 1905 wordt op de adreszijde van ansichtkaarten een verticale streep aangebracht, met links ruimte voor een mededeling en rechts ruimte voor een adres.

Albums

Kaartenalbum Pietrs
Voorzijde album familie Pieters

Prentbriefkaarten, vooral de kaarten met afbeeldingen van andere plaatsen, werden al direct gretig verzameld. Bijna niemand verliet vaak zijn eigen woonplaats en men was toch nieuwsgierig hoe het er ergens anders uitzag. Vanaf omstreeks 1900 konden speciale albums gekocht worden om de kaarten in te bewaren.

Kaartenalbum Pieters Amsterdam
Kaartenalbum familie Pieters Amsterdam

Deze albums vormden voor kinderen een bron van vermaak op een regenachtige zondagmiddag, zeker als er verhalen bij verteld werden. Over de geschiedenis van poppenhuisansichtkaarten is voor zover ik weet nog niets gepubliceerd. De meeste prentbriefkaartenverzamelaars richten zich nog steeds op topografische kaarten.

Museumkaarten

Bloemmotief op rood
Poppenhuis Juliana Westfries Museum Hoorn kaart ca. 1960

De Oilette kaarten van het poppenhuis van de Engelse koningin Mary zijn vermoedelijk de oudste poppenhuiskaarten. Het beroemde poppenhuis, een levensecht paleis op miniatuurformaat, is in 1924 voltooid. Daarna werd het tentoongesteld. Om geld te werven voor liefdadige instellingen werd door Raphael & Sons (hofleveranciers en uitgevers van kerstkaarten sinds 1871) een serie prentbriefkaarten uitgebracht. Uit deze serie bezit ik een set kaarten die bewaard zijn in hun originele enveloppe. De firma Tuck heeft bestaan tot 1940.

Kaartenalbum Pieters Amsterdam
Enveloppe met Tuck's prentbriefkaarten van The Queen's Dolls' House

Kaartenalbum Pieters Amsterdam
Keuken uit The Queen's Dolls' House Tuck UK ca. 1925-1940

Adreszijde kaart prinses Marijke
Adreszijde kaart "Paleis Soestdijk, Prinses Marijke" met poststempel 1952

Het Rijksmuseum heeft ook al voor de Tweede Wereldoorlog kaarten laten drukken van de poppenhuizen in museumbezit, zoals de kaart van het grachtenhuis uit de 18e eeuw. Het merendeel van de fotoansichtkaarten van poppenhuizen in museumcollecties zijn gedrukt in de tweede helft van de twintigste eeuw.

Kaartenalbum Pieters Amsterdam
Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst Rijksmuseum - Amsterdam
Nederlandsch Poppenhuis

Als eerste werden zwart/wit kaarten uitgebracht, sinds de jaren zestig/zeventig zijn het meestal kaarten met kleurenfoto's. De meeste ansichtkaarten met een 'echte' foto dateren van na 1930.

Felicitatiekaarten

Kaart Hartelijk gefeliciteert 1939
Felicitatiekaart met poststempel 1939

In Stephanie Finnegan, The Doll House Book, New York 1999, wordt in de introductie een Nederlandse felicitatiekaart met de afbeelding van een poppenhuis afgedrukt. Volgens de traditionele rolverdeling van man en vrouw geeft broer het dak een nieuwe lik verf en lapt zus de ramen. Ik ben zeker niet de enige die gecharmeerd is van dit soort kaarten.

Fotokaart poppenbadkamer ca. 1940-1950
Fotokaart met poppenbadkamer ca. 1940-1950

Kaart J.L. v.d. Baan
Felicitatiekaart gesigneerd J.L. v.d. Baan ca. 1940-1950

Veel van de door mij verzamelde felicitatiekaarten dateren uit het midden van de twintigste eeuw, vanaf ca. 1930 tot ca. 1970. De oudsten zijn getekende prentbriefkaarten in kleur. Uit de jaren veertig/vijftig dateren enkele felicitatiekaarten met een zwart/wit foto en uit de jaren zestig kinderkaarten met kleurenfoto's. De prentbriefkaarten werden wel getekend door bekende illustrators van kinderboeken, als Freddie Langeler en Willy Schermelé. Het is niet ondenkbaar dat kinderboekillustraties ook voor prentbriefkaarten gebruikt werden.

Felicitatiekaart 1941
Fotokaart met poppenhuisje, met poststempel 1941

Het aardige van de fotokaarten is dat er echte poppenhuizen en poppenhuisminiaturen op afgebeeld worden. Ze zijn niet alleen leuk om te zien, ze hebben ook waarde als documentatiebron. Beschreven, of gelopen kaarten in verzamelaarjargon, kun je dateren aan de hand van de postzegel en het poststempel.

Poppenkaarten

LP hoes Nilsson Pussy Cats
Harry Nilsson en John Lennon LP Pussy Cats (1974). Hoes geïnspireerd op ansichtkaarten met interieurscenes met poppen waarvan de hoofden zijn vervangen door dierenkoppen.

Een aparte categorie vormen de kaarten met Käthe Kruse poppen. Deze poppen werden vaak geplaatst in een enscenering met miniaturen. De oudste poppenkaarten dateren mogelijk uit de jaren twintig. In die tijd zijn door uitgeverij Kluitman in Alkmaar een tweetal Käthe Kruse poppenboeken uitgegeven. Mevrouw Kruse was commercieel ingesteld en bedacht allerlei manieren om haar poppen onder de aandacht te brengen.

Kaart Kate Kruse poppen
Käthe Kruse poppen in de keuken ca. 1950-1960

Hoewel er veel van deze kaarten zijn uitgegeven bezit ik er maar enkele, ze worden hevig verzameld worden door verzamelaars van poppenkaarten. Daar zijn de prijzen dan ook naar. Verzamelaars van poppen- en berenkaarten zijn er legio. Mijn Käthe Kruse kaarten dateren, gezien het poststempel op een ervan, uit omstreeks 1950.

Net een huis

Prentkaart woningnood
Kaart Woningnood ca. 1940-1950

Van recenter datum is het merendeel van een aparte serie kaarten die mij op een of andere manier aan een poppenhuis doen denken, zoals de pop-up kaart met het huis die ik al eerder noemde. Deze kaart, gekocht omstreeks 1990, is mijn mooiste voorbeeld van dergelijke kaarten. Sinds de aankoop hiervan ben ik op zoek gegaan naar meer. Ik heb een vergelijkbaar spookhuis gevonden en verder diverse dubbele kaarten. Deze dubbele kaarten verdienen een plaatsje in mijn verzameling als ze van buiten de buitenkant of een deel van de buitenkant van een huis laten zien, liefst met openingen op de plaats van ramen en deuren, en als aan de binnenkant een interieur zichtbaar is. In de jaren negentig waren dergelijke kaarten regelmatig te vinden in kaartenwinkels, vooral tussen de kaarten die verstuurd konden worden om iemand te feliciteren met een nieuwe woning.

Al met al vormt mijn verzameling poppenhuiskaarten een aardige deelverzameling, die gelukkig niet zoveel ruimte inneemt als mijn verzameling driedimensionale poppenhuizen. Bladeren in mijn mappen geeft me waarschijnlijk evenveel plezier als destijds de kinderen gehad moeten hebben die mochten bladeren in het kaartenalbum van hun ouders of grootouders.

Prentbriefkaart gesigneerd Corrie Groos 1957
Prentbriefkaart gesigneerd Corrie Groos met poststempel 1957

 

Deze tekst is eerder gepubliceerd in Dolls House Nederland Nr. 31, Juni 2007