Kinderpoppenhuizen van OKWA

Karin Wester

Okkerse Waddinxveen

Nederland heeft met betrekking tot de productie van speelgoed altijd een kleine rol gespeeld. Toch waren er al sinds het eind van de 18e eeuw en tot ca. 1980 ook in Nederland enkele speelgoedfabrikanten.

In Waddinxveen, bij Gouda, concentreerde zich de oudste speelgoedproductie van Nederland. Enkele fabrikanten daar waren drie generaties Okkerse (1901-1976). In eerste instantie werd bij Okkerse traditioneel speelgoed gemaakt, als hobbelpaarden, allerlei voertuigen, pakhuizen en ophaalbruggen, net als bij de andere fabrikanten in Waddinxveen.

OKWA briefhoofd uit 1954

Eerste winkeltjes

OKWA metalen merkje,
jaren vijftig

Uit een bewaard gebleven catalogus van de firma Okkerse, gedateerd 1938, blijkt dat bij Okkerse ook winkeltjes en garages gemaakt werden. Sinds die tijd is de productie van winkeltjes nooit meer stopgezet tot de fabriek in 1976 haar deuren sloot. Er moeten er honderdduizenden gemaakt zijn. Halverwege de jaren vijftig begon Okkerse als een van de eerste speelgoedfabrikanten in Nederland met de productie van poppenhuizen. Waarschijnlijk was de productie hiervan minder omvangrijk dan de productie van de winkeltjes, omdat poppenhuizen vanwege hun afmetingen minder goed verkochten. Toch zijn er door Okkerse grote aantallen poppenhuizen in allerlei verschillende uitvoeringen gemaakt. Wie de eerste OKWA winkeltjes heeft vormgegeven is onbekend. Al voor de oorlog werd het hout voor het speelgoed in Duitsland ingekocht. Er waren contacten met Duitse speelgoedfabrikanten op de speelgoedbeurs in Neurenberg. Hier werd door Okkerse speelgoed ingekocht voor hun groothandel en later verkochten zij er hun eigen speelgoed in een eigen stand. Waarschijnlijk heeft Okkerse het aanbod van de Duitse fabrikanten goed bekeken. De eerste OKWA winkeltjes lijken op Duitse winkeltjes uit dezelfde periode. Al zijn de Duitse winkeltjes over het algemeen luxueuzer uitgevoerd.

Piet en Mel Marée

Sinds 1955 was Piet Marée de ontwerper van het OKWA speelgoed en halverwege de jaren zestig nam zijn oomzegger Mel Marée deze taak van hem over. Piet Marée ontwierp niet alleen speelgoed voor Okkerse, maar ook voor Hausemann & Hötte (Jumbo) en voor de fabrikant van papieren speelgoed, Selecta. Daarnaast was hij onder meer fotograaf, cineast, schrijver en reclameontwerper. Hij had een eigen productiebedrijf en zijn neef Mel Marée was bij hem in dienst. Tegenwoordig heeft Mel Marée een architectenbureau in Gouda. Van verschillende ontwerpen van Piet en Mel Marée zijn in het archief van Mel tekeningen bewaard gebleven. Omdat alles al zo lang geleden was kon hij van de tekeningen niet meer zeggen wie ze gemaakt had, hij of zijn oom. Een in het archief bewaard gebleven serie foto's van speelgoed dateert uit de jaren vijftig. Ze zijn gemaakt door een fotograaf uit Waddinxveen. Bovendien zijn veel, lang niet alle, van de door Okkerse gefabriceerde winkeltjes en poppenhuizen afgebeeld in de speelgoedboekjes die jaarlijks tegen Sinterklaas huis aan huis verspreid werden. Hierdoor is een redelijk overzicht te geven van deze productie, waaraan verzamelaars een houvast hebben bij het dateren van hun collectie.

Overzicht winkeltjes

Winkeltjes en poppenhuizen waarvan geen afbeeldingen bestaan zijn aan de hand van enkele karakteristieke kenmerken toch met vrij grote zekerheid aan Okkerse toe te schrijven. Want hoewel Okkerse al sinds de jaren veertig de merknaam OKWA (afkorting van Okkerse Waddinxveen) voerde is lang niet al hun speelgoed gemerkt of nog gemerkt. In de jaren vijftig werd enkele jaren gebruik gemaakt van een rond metalen merkje dat niet gauw verloren zal gaan. Al in de jaren vijftig werd overgegaan op stickers van papier en die beschadigen snel of raken los.

De winkeltjes zijn behalve aan de vormgeving ook goed te dateren aan de hand van het materiaal waarvan ze zijn gemaakt. De eerste winkeltjes waren helemaal van hout, in de jaren veertig van zacht hout, aantrekkelijk voor houtwormen, beschilderd met een verf die al snel verpoeierde. Sinds de tweede helft van de jaren vijftig werd veel gebruik gemaakt van hardboard en werden de houten laatjes vervangen door plastic laatjes. Veel van de hardboardwinkeltjes zijn demontabel. Winkeltjes met aan de wanden bevestigde plastic mandjes werden gemaakt sinds de tweede helft van de jaren zestig. In de jaren zeventig werden de wanden van de winkeltjes bedrukt.

Poppenhuizen

Okwa bungalow 1957 - 1958

De oudste afbeelding van een OKWA poppenhuis dateert uit 1957, een bungalow met pergola. Sindsdien zijn elk jaar, soms om de paar jaar, een of enkele nieuwe modellen op de markt gebracht tot 1976. Voor de poppenhuizen van Okkerse werd al vanaf het begin gebruik gemaakt van hardboard in combinatie met hout. Vanaf ca.1970 werd gebruik gemaakt van plastic accessoires, als draaitrappen en balkonhekjes. Vanaf die tijd ook werden de hardboardplaten voor de poppenhuizen bedrukt. De poppenhuizen van Okkerse wekken meer de suggestie van een huis dan dat ze op een echt huis in miniatuur lijken, zoals bijvoorbeeld de Duitse poppenhuizen. Die zijn vaak prachtige staaltjes van architectuur op klein formaat. Dat Piet Marée ook dergelijke huizen kon ontwerpen blijkt uit een werkbeschrijving van een poppenhuis in een van zijn knutselboeken, getiteld: Hoe maakt U het? (Margriet-bilbliotheek, 1962). Dit huis, dat bedoeld was om door een handige knutselaar gemaakt te worden, is veel bewerkelijker dan de door Okkerse geproduceerde poppenhuizen. Die moesten in grote aantallen in serie gemaakt kunnen worden.

OKWA ontwerp voor uitklapbare bungalow uit 1966

Voor elk wat wils

Het speelgoed van Okkerse zag er aantrekkelijk uit, maar stond niet bekend om zijn degelijkheid. Iedereen moest dit speelgoed kunnen kopen. Daarom waren de winkeltjes bijvoorbeeld in een aantal verschillende prijsklassen verkrijgbaar. Desondanks vormt het speelgoed van Okkerse inmiddels een gewild verzamelobject.

Met dank aan Mel Marée en Miep Okkerse
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Dolls House Nederland nr. 23 (oktober 2006)

Meer over OKWA

Meer gegevens over OKWA zijn te vinden in:
- Poppenhuizen 1880-1980, Een wereld van illusie, Zwolle 2004
- Speelgoed uit de polder, 200 jaar houten speelgoed uit Waddinxveen , Schiedam 2005

OKWA doos met winkeltje jaren zestig