pwcollections

Het mysterie van de rode meubeltjes

Karin Wester

In de jaren vijftig werd door veel Nederlandse meisjes met rode poppenhuismeubeltjes gespeeld. De meubeltjes waren gemaakt van triplex. Ze waren niet alleen rood gelakt, maar meestal ook voorzien van een eenvoudig bloemmotiefje, waardoor ze heel herkenbaar zijn. Sommige miniaturen, zoals schoorsteenmantels met kolenhaarden, doen heel erg Nederlands aan. Ze lenen zich uitstekend voor een interieur waarin Sinterklaas verwacht wordt. Andere meubelstukjes, zoals eetkamerstoeltjes met een trapeziumvormige rugleuning en met een bijpassende eettafel, zouden kopieën kunnen zijn van Duitse boerenmeubeltjes. Hoewel, op Duitse boerenmeubeltjes zijn de bloemmotiefjes meestal meer uitgewerkt.

Opvouwbare kamer met rode meubeltjes
Opvouwbare kartonnen poppenkamer met Geudo meubilair

Merken en stempels

JOCO/Jumbo merkje
JOCO/Jumbo merk op een boekenrekje

Figura merkje
Nummer en Figura merk op een open haard

Van verschillende kanten heb ik gehoord dat de rode poppenhuismeubeltjes vanaf omstreeks1950 in Nederlandse speelgoedwinkels en bij V&D en de Bijenkorf verkocht werden. Mogelijk waren ze ook al in de jaren veertig te koop. Begin jaren zestig werden de laatste stuks in speelgoedwinkels verkocht; waarschijnlijk ging het hierbij om meubeltjes afkomstig uit restpartijen. Het hoogtepunt van de verkoop lag in de eerste helft van de jaren vijftig. Voor de goede speurder zijn deze rode meubeltjes nog wel te vinden. Het is een stuk moeilijker om erachter te komen wie de fabrikant was. De meeste meubeltjes zijn ongemerkt, maar wel voorzien van een met potlood geschreven getal, vermoedelijk de prijs. Op enkele meubeltjes zit een restant van een opgeplakt papieren prijsje, van Vroom & Dreesmann of de Bijenkorf. Op de poppenhuismeubeltjes die wel gemerkt zijn, staat een stempel. Het verwarrende is dat de stempels verschillend zijn.

Stempels met een adres zijn hoogstwaarschijnlijk afkomstig van een speelgoedwinkelier. In jaren veertig en vijftig was het gebruikelijk dat zij hun verkoopwaren voorzagen van een eigen merkteken, om er zeker van te zijn dat een klant die met een klacht terugkwam dit speelgoed in hun winkel gekocht had. Bovendien was het een vorm van reclame. Een voorbeeld van zo'n stempel is: "OOM FRITS SPEELGOED Klaaskampen 2 Laren 't Gooi" (advertentie Marktplaats.nl, december 2006).
Op hetzelfde adres zit tegenwoordig een speelgoedwinkel van de winkelketen Bart Smit BV. Een ander stempel vermeld: "JOCO" in combinatie met de afbeelding van een olifantje met de letters HH. Dit Jumbomerk wordt gevoerd door de firma Hausemann & Hötte, oorspronkelijk uit Amsterdam. Vanaf het eind van de jaren dertig gaf speelgoedimporteur en groothandelaar Hausemann & Hötte aan verschillende Nederlandse fabrikanten van houten speelgoed opdracht om onder zijn merknaam speelgoed te maken.

Geudo merkje
Geudo merk op een kastje

Daarnaast heb ik een grote partij meubeltjes gevonden waarvan meerdere stuks gemerkt zijn met "GEUDO HOLLAND". Tot nu toe heb ik een klein aantal meubelstukjes, niet allemaal rood, gemerkt met "FIGURA". Ik vermoed dat de stempels met JOCO, GEUDO en FIGURA aangebracht zijn door de fabrikant of fabrikanten van deze poppenhuismeubeltjes. Ik ben er nog niet achter gekomen wie dat is of zijn en wat de namen betekenen. Waarschijnlijk gaat het bij JOCO en GEUDO om een samenvoeging van de afkorting van twee familienamen, of van een familienaam en een plaatsnaam. Zoals ook de merknaam OKWA (van de grootste naoorlogse Nederlandse fabrikant van houten speelgoed) een samenvoeging is van de familienaam Okkerse en de plaatsnaam Waddinxveen. Het HOLLAND duidt er op dat het poppengoed in Nederland gemaakt werd.

Nummers

Naast het merk staat op meerdere JOCO/Jumbo meubeltjes ook een gestempeld nummer. Dit zou om een modelnummer kunnen gaan of om een verkoopprijs. Sinds februari 1942, toen de schaarste als gevolg van de oorlog voelbaar begon te worden, werd de prijs van een stukje speelgoed van hoger hand vastgesteld. Deze verkoopprijs moest op het stuk speelgoed aangebracht worden. Deze verplichting gold tot 1947. Dit zou een aanwijzing kunnen zijn dat de meubeltjes al in de jaren veertig gemaakt werden. Hoewel er al meteen werd gesjoemeld met deze wetgeving. Bovendien is men nog tot ver in de jaren vijftig doorgegaan met het op deze manier prijzen van speelgoed. Vanwege de goede kwaliteit verf waarmee de meubeltjes geverfd zijn, is het onwaarschijnlijk dat ze tijdens of vlak na de oorlog gemaakt zijn.

Bloemmotieven

Bloemmotief op rood
Bloemmotief op een JOCO/Jumbo tafeltje

Bloemmotief op wit
Bloemmotief op een Geudo tafeltje

Alleen met betrekking tot FIGURA heb ik een vrij duidelijke aanwijzing gevonden. In 1949 heeft Ko Verzuu, de bedrijfsleider van de werkplaats waar het kunstzinnige ADO-speelgoed gemaakt werd, een vakcursus geschreven voor speelgoedhandelaren. Ik heb een exemplaar van deze cursus daterend uit 1959 kunnen inzien. Hierin wordt het volgende vermeld over de fabricage van poppenhuismeubilair: "Poppenkamermeubeltjes door: HAUSEMANN EN HÖTTE in Amsterdam, merk "FIGURA": imitatie Hindelopen en moderne meubeltjes." De rode poppenhuismeubeltjes kunnen Hindelooper meubeltjes genoemd zijn vanwege het bloemmotiefje dat op het merendeel van deze meubeltjes aangebracht is, net als op Hindelooper schilderwerk. Overigens zijn niet alle gebloemde poppenhuismeubeltjes rood.
Ik ken ook een aantal witte en een aantal zwarte meubeltjes met eenzelfde bloemmotiefje, waarvan er enkele gemerkt zijn met het GEUDO merkje. En zelfs de tinten rood verschillen: helderrood, gebruikt door zowel JOCO/Jumbo als GEUDO; donkerrood, alleen gebruikt door JOCO/Jumbo en steenrood, alleen gebruikt door GEUDO. Ik ken ook een paar van de in de cursus genoemde 'moderne meubeltjes', meubeltjes zonder bloemmotiefje, die voorzien zijn van het JOCO/Jumbo merkje.

Figura

Figura briefhoofd
Figura briefhoofd ca. 1950

Fijnhoutwarenfabriek FIGURA was vermoedelijk eerst gevestigd in de St. Jansstraat 11-13 II, een smalle straat in het centrum van Amsterdam, tussen de Warmoesstraat en de Oudezijds Voorburgwal. Later, vanaf wanneer is onbekend, maar zeker vanaf 1950, was het bedrijf gevestigd aan de Joden Houttuinen 114 II. Dit is een kade waaraan veel kleine bedrijfjes zaten, achter de Joden Breestraat, Tot september 1956 was J.H. of S.H. Pruijs de eigenaar van Fijnhoutwarenfabriek Figura. Daarna werd het bedrijf overgenomen door de firmanten J. Gundelach en J.H. Esser tot 1959, toen de panden aan de Joden Houttuinen afgebroken moesten worden. Bij de nazaten van J. Gundelach deden de namen GEUDO en JOCO geen enkele bel rinkelen. Bovendien wisten ze met zekerheid te vertellen dat er na september 1956 bij Figura geen poppenhuismeubilair meer gemaakt werd, wel ander speelgoed, zoals garages voor Dinky toys. Uit archiefonderzoek door Ellen-Wien Augustijn-Beckers voor haar boek "Made in Holland, Nederlands Fabrikaat Speelgoed 1932-1970" (2007) is gebleken dat de firma Hausemann & Hötte in ieder geval tot 1958 de door de firma Figura gemaakte meubeltjes verhandeld heeft. Volgens haar omvatte de collectie 5 series, badkamer/keuken, eetkamer, 2 x huiskamer en slaapkamer. De bewering in de vakcursus van 1959 klopt dus niet. Dat zou erop kunnen duiden dat de tekst niet elk jaar op waarheid gecontroleerd werd. Bovenstaande vermelding dateert mogelijk al uit 1949. Dat de firma Figura in de cursus vermeld werd, betekent wel dat de firma geen eendagsvlieg was, zoals vele andere kleine Nederlandse 'fabriekjes' van houten speelgoed die in de jaren dertig en veertig als paddenstoelen opkwamen en weer even snel verdwenen. Vanaf 1948 tot ca. 1953 was er eerst in Leiden en later in Dalfsen een fijnhoutwarenfabriek die gebruik maakte van het JOCO logo en die zich bezighield met de productie van speelgoed. Onbekend is welk speelgoed door deze fabrikant gemaakt werd.

Schaalverschillen

JOCO/Jumbo bedjes
JOCO/Jumbo bedjes in verschillende maten

Het assortiment van hierboven genoemde firma('s) was enorm gevarieerd. Het merendeel is gemaakt in ongeveer schaal 1:16 (ca. Lundby-formaat). Er zijn ook meubeltjes gemaakt in schaal 1:10 en mogelijk zelfs in 1:8. Bij de inrichting van de kinderpoppenhuizen werden de verschillende schalen door elkaar gebruikt en ook de verschillende 'merken'. Tot de meest bijzondere meubelstukjes behoren een opklapbed (collectie Lia Lof, zie tijdschrift Dolls House Nederland nr. 22) en een rij schoolbankjes met lessenaar voor de meester of juf.

Geudo schoolbankset
Geudo schoolmeubilair

Naast meubilair werden er ook andere miniaturen gemaakt, zoals diverse klokken en een radio op een radiotafeltje. Tot de 'moderne meubeltjes' behoort en toilet met stortbak en trekker. Vermoedelijk behoorden ook figuurzaagwerk diorama's van boereninterieurs, waarbij in de open haard een lampje aangebracht was, tot het assortiment. Mogelijk is de merknaam Figura gekozen omdat bij de productie van een figuurzaag gebruik gemaakt werd. Naarmate ik meer van deze poppenhuismeubeltjes van Nederlands fabricaat tegenkom, word ik steeds nieuwsgieriger naar de maker ervan. Is er misschien onder U iemand die mij kan vertellen wie dat was en wat JOCO of GEUDO betekent?

 

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Dolls House Nederland nr. 67 (juni 2010)
Fotografie: H. Peerdeman (tenzij anders vermeld)